In godsnaam, wees wat minder jezelf

Over authenticiteit, toneelspel en het verschil daartussen, dat kleiner is dan je wellicht zou denken

Jun 19, 2025

‘Ben je nu heel erg aan het acteren tegen mij?’ vraagt Willemijn Veenhoven bij Kunststof aan acteur Jeroen Spitzenberger.

‘Nee,’ antwoordt Spitzenberger. Hij klinkt beledigd. ‘Waarom denk je dat? Waarom vraag je dat?’

Later in de uitzending komt Spitzenberger hierop terug. Hij is niet tevreden over zijn defensieve reactie. Het kwam door dat woord, acteren. Dat riep weerstand bij hem op.

‘Toneelspelen,’ zegt hij, ‘in die betekenis van het woord, is iets wat je niet moet doen. Want we worden geleerd om oprecht en authentiek te zijn.’

Maar dat is een oppervlakkige interpretatie van het begrip, weet Spitzenberger. ‘Ik geloof dat toneelspelen niks te maken heeft met nep doen, of iets faken, of niet authentiek zijn. Sterker nog, ik denk dat het op een hele authentieke, waarachtige manier betekent dat je een waarheid naar boven wil krijgen.’

Even later zegt hij: ‘Ik heb liever iemand die op een hele interessante manier een waarheid acteert, dan iemand die verzengend saai authentiek zit te wezen.’

In mijn woorden: ja, hij acteert tijdens dit interview. Maar hij meent het wel.

Authenticiteit is iets anders dan ‘gewoon jezelf zijn’

Een van de grote deugden van onze tijd is authenticiteit. En terecht, want mensen zijn op hun mooist, op hun meest betekenisvol, wanneer hun persona, dus wie ze aan de buitenkant zijn, in rechtstreekse verbinding staat met hoe ze de situatie vanbinnen ervaren. Speel je een rol die niet bij je past, dan ben je nep — en mensen voelen dat.

Maar wat Spitzenberger hier aankaart, is dat authenticiteit nogal eens verkeerd wordt begrepen. Zo wordt de term vaak verward met ‘gewoon jezelf zijn’. Terwijl jezelf zijn in de praktijk niet veel meer betekent dan voorspelbaarheid. Doen wat je gewend bent. Je praat zoals je altijd praat, beweegt zoals je altijd beweegt. In deze betekenis van het woord ben je het meest authentiek als je op de bank een serie ligt te kijken.

Echte authenticiteit is complexer. Het komt niet vanzelf, soms moet je ervoor werken, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt. In haar graphic novel Mamamorfose beschrijft Renske de Greef haar eerste jaar als moeder. Ze heeft moeite om die rol van moeder meteen te omarmen. Het voelt nep, vertelt ze, gemaakt. In tegenstelling tot haar vriend, acteur Sieger Sloot, die de rol van vader zonder aarzeling vervult. De Greef: ‘Hij spéélt een vader en wordt er zo vanzelf een.’ Acteursbluf, noemt ze het.

Misschien begrijpen acteurs dit beter dan andere mensen, omdat zij uit ervaring weten hoezeer het dagelijks leven op toneelspelen lijkt. Op een filmset activeer je een personage in jezelf, maar in andere situaties doe je dat net zo goed. Je doet alsof je een vader bent, alsof je een geliefde bent, alsof je te gast bent in een restaurant.

Mensen die denken dat ze dat niet doen, dat ze alleen maar zichzelf zijn, realiseren zich niet hoezeer ook dat een rol is. Ze praten zoals ze altijd praten, bewegen zoals ze altijd bewegen, en deze aangeleerde routines noemen zij spontaniteit.

Een echte, gespeelde kus

Colin (links) en Nathan Fielder in The Rehearsal

Onlangs zag ik het tweede seizoen van The Rehearsal, een serie van de Amerikaanse comedian Nathan Fielder. Het is onmogelijk uit te leggen waar The Rehearsal over gaat, dus dat zal ik niet proberen. Laat ik het zo zeggen: het is een soort sociaal experiment waarin Fielder de werkelijkheid naar zijn hand probeert te zetten. Soms met echte mensen, soms met acteurs.

In een van de mooiste, liefste verhaallijnen probeert Fielder een verlegen man genaamd Colin te helpen om een vriendin te krijgen. Fielder vindt een vrouw die interesse heeft, en Colin ziet haar zitten. Ze gaan op date, hebben het naar hun zin, alleen durft Colin die ene, cruciale stap niet te zetten: het geven van een kus.

Dan bedenkt Fielder een list. Wat nu als ze een romantische scène naspelen, als ze zich voordoen als twee andere mensen die een date hebben, en de fictieve man volgens het script een kus moet geven aan de fictieve vrouw.

Het werkt. Dan ineens durft Colin het wel. De zenuwen gieren door zijn lijf, je ziet het aan alles, maar hij doet het. Hij geeft de kus die hij al wilde geven. Zoals we van Spitzenberger hebben geleerd: als acteur is Colin het meest authentiek.

Ik wil eenmalig doneren