Ik had me voorgenomen om kritisch te zijn. The Old Oak is een sentimentele film, wist ik op basis van de trailer, en sentimentele films verdienen een koele beschouwing.
Sentimentaliteit is namelijk een vorm van chantage. Hiermee bedoel ik uiteraard niet emoties an sich. Als iemand op een verjaardag vertelt dat de noordse woelmuis met uitsterven wordt bedreigd, en die persoon schiet vol, dan is er in principe nog weinig aan de hand. Een dergelijke mate van betrokkenheid bij zo’n - althans voor mij - onbeduidend dier, valt zelfs te prijzen.
Het wordt pas kwalijk wanneer de persoon in kwestie begint te genieten van zijn verdriet. En van het effect dat dit verdriet op anderen heeft. Het is ook niet makkelijk voor mij, schiet het door hem heen, om zo begaan te zijn met het lot van de noordse woelmuis. Wat verdriet was, verandert in zelfmedelijden. Hij haalt nog eens diep adem en laat, geheel bewust, een van pijn vervulde kreun vrij.
Die kreun, en de subtiele dwang die ervan uitgaat - want waag het niet om over iets anders te beginnen - daarvoor ben ik allergisch.
Sentimentele films zijn films waarbij je de regisseur voortdurend in je oor hoort fluisteren: zielig hè?
Een sentimentele film is iets anders dan een ontroerende, tragische of hartverscheurende film. (Ja, ik kom zo bij The Old Oak. Eerst nog even dit.) Een van de meest hartverscheurende films die ik ken is Beautiful Boy (2018). Steve Carell speelt de vader van Nicholas (een fenomenale Timothée Chalamet), die aan een ernstige drugsverslaving lijdt. Wat het verhaal zo tragisch maakt, is niet dat Carell constant huilt, want dat doet hij niet, maar juist dat hij zichzelf voortdurend bij elkaar probeert te houden. Je hoort de regisseur niet fluisteren: zielig hè? Je hoort hem fluisteren: houd vol, misschien wordt het beter. Waarna je nog dieper in de afgrond belandt. (Hier een voorproefje.)
Een andere moderne klassieker in dit genre is Manchester by the Sea (2016). Ook Casey Affleck speelt een gebroken vader, de redenen laat ik even onbenoemd, ga zelf maar kijken, en net als Carell houdt ook Affleck zich groot. Wat in dit geval betekent dat hij zich voortsleept als een zak aardappelen. Er is niet zozeer verdriet uit zijn blik af te lezen, eerder afsterving. In vrijwel iedere scène is hij voor zichzelf op de vlucht, en als hij dan eindelijk een keer in huilen uitbarst, is dat vooral ongemakkelijk. Het is een onverwacht moment, in een onhandige setting, en zijn omgeving weet zich er nauwelijks raad mee - precies de juiste vorm van zielig.
The Old Oak gaat over een Syrische familie, gevlucht uit eigen land, die wordt opgevangen in een Brits dorp. Opgevangen is een groot woord. Er zijn een paar mensen die helpen, maar het merendeel van de inwoners is onverschillig en een enkeling ronduit vijandig. Er zitten verstokte racisten tussen, uiteraard. Toch lijkt er voornamelijk sprake van jaloezie, omdat het dorp zich in de steek gelaten voelt door de Britse overheid. Velen leven in armoede.
Ik kende deze grote lijnen van tevoren, en je hoeft maar een seconde van de trailer te zien om de rest zelf in te vullen. Dus dat deed ik. De Syriërs blijken doodgewone mensen, de onverschillige inwoners blijken zelf ook slachtoffer te zijn van grote machthebbers en in die onrechtvaardigheid vinden ze elkaar. Ze worden vrienden, vieren feest, bouwen het dorp weer op en uiteindelijk gaan zelfs de racisten overstag - het leven is verrukkelijk.
Toch is dat niet wat er gebeurt. Wie gevoelig is voor spoilers, raad ik aan dit stuk nu weg te klikken.
Voor alle anderen: het loopt helemaal niet zo goed af. Ook niet per se slecht, er zit niet echt een duidelijk einde aan vast. Veel inwoners gaan de Syriërs inderdaad als gelijken herkennen, of in elk geval als mensen, maar dat geldt niet voor iedereen. Godzijdank, zou ik daaraan willen toevoegen, en dat bedoel ik als filmkritiek, niet als wens voor de wereld. Hoe graag we ook zouden willen dat uiteindelijk iedereen in een kringetje om een kampvuur zal belanden om liederen over verdraagzaamheid te zingen - zo zit de mens niet in elkaar, en het is aan de filmmaker om ons dat te laten inzien.
Ook al komen de Syriërs en Britten naast elkaar te staan, in plaats van tegenover elkaar, dat levert weinig op. Ze delen de smart, hopen op beter, lijken ook bereid daar enig werk voor te verzetten, en dan verschijnt de aftiteling. Of het iets teweegbrengt? Dat mag de kijker zelf bepalen. Niet al te vrolijk, maar ook niet sentimenteel.
Helemaal vrijuit gaat The Old Oak toch ook weer niet. Er zijn wat verhaallijnen, zoals een zelfmoordpoging met een hondje als reddende engel, die uit de bocht vliegen. De emotie bij de kijker is al opgeroepen, en dan komt er toch nog een dramatische scène overheen om die emotie nog eens aan te drukken. Overdreven, onnodig, vooral dat laatste, omdat de kleinere, bescheidener scènes sterk genoeg zijn om van de personages echte mensen te maken. O, en er wordt te veel gehuild.
Nu ik erover nadenk: The Old Oak is gewoon een sentimentele film, in meerdere opzichten precies waar ik een hekel aan heb.
Maar ja, dat zeg ik nu.
Daar in die bioscoop piepte ik wel anders. Ik had me schrap gezet om mij tegen dit soort trucs te verdedigen. Kom maar op, had ik gedacht, ik zal de mensen er eens op wijzen wat er mis is met deze film. Die houding was ik na afloop niet alleen kwijt, die was volledig omgeslagen. Ik zat met betraande ogen te wachten tot mijn gewoonlijke, licht apathische houding terugkeerde en ik kon opstaan als mezelf.
Een sentimentele film die dwars door je verdediging heen boort, is dat nog wel een sentimentele film? Als je erin trapt, heeft de regisseur gewonnen.